Hoe sê jy beurtkrag in Nederlands?

Met deze speelse aankondiging op zijn voorpagina verwijst het Afrikaanstalige dagblad Die Burger donderdag 25 januari naar een artikel op pagina 5 over een ‘grootskaalse kragonderbreking’ die een flink deel van Amsterdam maar liefst twee achtereenvolgende dagen in totaal twee uur stroomloos liet.

Uitbater Peter de Vries van Café Brandon aan de Keizersgracht kan zich niet herinneren ooit zo’n stroomstoring te hebben meegemaakt.

Zo vertelt hij aan verslaggever Ané van Zijl van de Zuidafrikaanse nieuwsorganisatie Netwerk24 die dit evenement vanuit haar stageverblijf in het Zuid-Afrikahuis aan de Keizersgracht even mooi meepakt.

Verwarring alom, overal staan trams ineens stil, de donkere stad schaars verlicht door opflitsende mobiele telefoons en flakkerende kaarsen.

De Nieuwe Hemwegcentrale begaf het volgens energiebedrijf Liander door een ongelukkige samenloop van opspelend grondwater en een defecte verwarming.

Twee uur per dag zonder stroom is luxe

Negenduizend kilometer zuidelijker wordt op het Westkaapse platteland met meewarige vrolijkheid op het nieuws uit Nederland gereageerd. Slechts twee uur zonder ‘krag’ en dan ook nog verdeeld over twee dagen geldt als een luxe in Zuid-Afrika waar zes uur stroomuitval zo’n beetje de dagelijkse maat der dingen is.

Energiecentrales, kolengestookt en slecht onderhouden, vallen om de haverklap uit en verergeren het epidemische energietekort waar deze door werkloosheid geteisterde maatschappij al jaren mee kampt.

Vooraf gewaarschuwd

Meevaller in deze ellende is dat de stroomtoevoer gecontroleerd wordt uitgeschakeld: dorp voor dorp, wijk voor wijk, stadsdeel voor stadsdeel. Volgens het systeem van beurtkrag, ook wel loadshedding genoemd, krijgt ieder zijn deel van het ongemak. Via de app Eskom se push, weet je doorgaans tijdig wanneer het zover is.

Wie zich dat kan veroorloven dekt zich in met een generator die de lichten en fornuizen aanhoudt. De vele armen en verarmden zijn ook van deze energiecrisis weer de dupe. Zij dreigen dit jaar bij de nationale verkiezingen het ANC meer dan ooit de rug toe te keren.

ANC-regering vastgelopen

De oude bevrijdingsbeweging van wijlen Nelson Mandela bestuurt Zuid-Afrika sinds het einde van de apartheid in haar eentje en is daar danig is vastgelopen. In grote delen van het land is de overheid door corruptie en wanbestuur niet of nauwelijks meer tot basale dienstlevering aan burgers in staat.

Om toch aan de macht te blijven, poogt de ANC-regering beurtkrag zodanig te beperken dat veelgeplaagde burgers en bedrijven er goed mee kunnen leven. Zo ver is het bepaald nog niet. Beurtkragvrije dagen worden afgewisseld met periodes vol hinderlijke stroomuitval in periodes van twee tot drie keer per dag tijdens etens- en televisietijd.

Kolencentrales onmisbaar

Optimistische verhalen uit het regeringskamp over het verdwijnen van beurtkrag zijn inmiddels verdampt. Strategisch wordt ingezet op het weer aan de praat krijgen en houden van zoveel mogelijk kolencentrales. Die moeten onvermijdelijk het klimaatonvriendelijke hart van de stroomvoorziening blijven vormen, in afwachting van investeringen in fossielvrije energie. Zuid-Afrika heeft zich hiertoe internationaal verplicht om opwarming van de aarde tot staan te brengen.

Extra stroom is ook nodig om de ingezakte economie weer op stoom te krijgen. President Ramaphosa, zelf rijk geworden in de mijnindustrie, heeft de fossiele lobby binnen het ANC getrotseerd door het staatsenergienet open te zetten voor klimaatvriendelijke stroom.

Meest aansprekende project tot nu is de reusachtige zonnenergiecentrale die het Noorse bedrijf Scatec recent opende in de immense leegte van de provincie Noordkaap. Deze krachtbron, voorzien van een zwaar batterijenstelsel, moet de komende 20 jaar constant 150 megawatt per dag aan het staatsenergiebedrijf Eskom gaan leveren.

Dat lijkt heel wat, maar is een schijntje in vergelijking met het productievermogen van de twee reusachtige nieuwe centrales die in het noordoosten des lands zijn gebouwd. Zij draaien op goedkope steenkool die ter plekke voor het oprapen ligt. Probleem is alleen dat er ook met deze kolencentrales om de haverklap het nodige mis gaat waardoor zij nog steeds onderpresteren en ’s lands stroomtekort chronisch blijft.

Stroomnet eerst drastisch uitbreiden

Duurzame energie biedt voorlopig geen soelaas, hoewel Zuid-Afrika met een overvloed aan zonneschijn, windkracht en ruimte uitermate geschikt is voor grootschalige zonne- en windenergie. Het stroomtransportnet kan namelijk al die klimaatvriendelijke energie pas verwerken als het drastisch wordt uitgebreid: 14.000 kilometer aan transportleidingen erbij in drie jaar, luidt de nationale ambitie.

Op zoek naar investeerders

De miljarden die daarvoor nodig zijn en die de armlastige overheid op geen enden na kan ophoesten, poogt Ramaphosa’s energieminister ‘Sputla’ Ramokgopa los te peuteren bij investeringsfondsen in vooral Europa. Volgens deze bewindsman hebben die daar wel oren naar, maar onduidelijk is of particulier kapitaal zich voegt naar de Zuidafrikaanse voorwaarde dat het nieuwe leidingenstelsel in staatshanden komt.

Hoe dat dan moet hangt samen met de beoogde opsplitsing van het zieltogende Eskom in aparte bedrijven voor opwekking, transport en levering. Die operatie staat wettelijk weliswaar in de steigers maar is door het parlement nog steeds niet afgetikt. De gestaalde kaders binnen het ANC, aangevoerd door partijvoorzitter en minister van mijnbouw Gwede Mantashe, zijn apert tegen elke privatisering van het staatsbedrijf.

Het blijft kunst- en vliegwerk

Met de verkiezingen op handen, schuift deze hete aardappel naar het bord van de volgende regering. Dus blijft het nog geruime tijd kunst- en vliegwerk met de energievoorziening in Zuid-Afrika. Met beurtkrag als onvermijdelijke noodrem om de stroomleverantie voor totale ineenstorting te behoeden.

Energie-op-rantsoen lijkt in ons gave Nederland een ver-van-mijn-bed-show. Maar is het niet. Wij verwarmen onze huizen thans vooral met duur gas uit het buitenland. Zodra de vrieskou toeslaat ontstaan tekorten, die alleen snel zijn aan te vullen door de gaskraan in Groningen weer open te draaien.

Op massieve omschakeling naar fossielvrije energie is ook ons nationale electriciteitsnetwerk niet berekend. Uitbreiding staat nog in de kinderschoenen en kost tijd. De constante vraag naar meer energie is onder deze omstandigheden niet bij te benen.

Schaarste ligt op de loer. Het kan ook in Nederland zo maar eens spaak lopen.